Bera

Hortxe zeuden biak, berak pentsatu bezala, elkarren aldamenean. Hortxe, patioan, herrira iritsi berri ziren anaia bikiak. Hortxe, bi mutiko horailak, talde nagusitik aparte. Jolas garaia zen eta Amaia, Lide eta Tomas jolasean ari ziren. Baita Galder eta Jesslin; eta Jon, Bubba eta Lorea. Hor zebiltzan denak korrika eta saltaka, hartxintxarra astindu eta dantzatuz. Ixabel, Amira eta Abel ere besteen gerizpean ari ziren 30 minutuak zukutzen. Baina bera ez.

Berak sei urte bete berri zituen, misterio bat zuen argitzeko eta ez zuen bere ikaskideekin jolas egiteko betarik, ondu zuen ikerketa-plana pentsatu bezalaxe beteko bazuen. Bikiek zortzina urte zutela erabaki zuen. Ez zion lan handirik eman horrek, azken finean herri txikiko eskola txikian gela bakarrean jarduten baitzuten ume guztiek, lau urtekoetatik hamabi urtekoetara, eta ohituak zeuden ikasle berriak adinka sailkatzen.

Disimuluan egin zuen, hortaz, bikienganako bidea; ezkutuka ia. Espioien filmeetan bezala zelatatu nahi zituen, eta arantzik gabeko zuhaixka baten atzean jarri zen, kokoriko, loreen usain gozoa, beste trabarik gabe barrandan, emaitzen peskizan. Bikiak ez ziren ohartu; ogitartekoei egin zieten koxk, berriketan jardun zuten, hatza sartu zuten sudurrean (hatzak sudurretan), batera isildu ziren, elkarren abaroan eratzan ziren, berriz hasi ziren hizketan eta jolasgaraia amaitzeko zorian zen unean, unetxo zehatz horretan, orduan, magia gertatu zen. Bietako batek kargu hartu zion besteari “Teo, atsedenaldiarenak egin dik eta ez duk ogitartekoa amaitu”. Teo! Pentsatu zuen berak, eta idatzoharra egin zuen; Teo. Huraxe zen unea. Bizpahiru segundoz eutsi zion arnasari. Eta Teok erantzun zion “Bazekiat, Doro, baina ez zeukeat goserik. Jango ditek txoriek”. Doro! Murmurikatu zuen, eta idatzi; Doro. Eta izkiriatutako orriari begiratu zion, eta izenak irakurri zituen. Behar zuen datua zen, izan ere bikiak kanpotik etorriak ziren.

Bikiek Teo eta Doro baitzuten izena. Doro eta Teo. Irriño txiki batek egin zion ihes, pentsatu baitzuen izen itsusiak zirela, irrigarriak. Izen erdiak iruditu zitzaizkion. Edonola ere, istantean seriotu zuen bisaia, txilotu zituen begiak eta zimurtu kopeta. Itsusiak bai, baita irrigarriak ere, baina haiek izena zuten.

Berak ez baitzuen izenik.

Bera horixe zen; bera. Ama Lines zuen, berez Angelines bazen ere. Aita Islao, Ladislao errudun. Osabak Manuel, Isidro eta Migel, eta izebak, Karmele, Maite eta Almudena. Okina Jaime zen; tabernaria Izaro (Iza); frutaria Antxon eta ile-apaintzailea Graxi. Hilean behin etortzen zen Graxi, bere kotxe propioan, eta Izaren tabernan aritzen zen biloa moztu eta moztu. Eta halaxe beste asko ere. Izan ere, berak oraindik ez zuen izenik gabeko inor ezagutu eta, ondorioz, zazpigarren urtea estreinatzen ari zela-eta, pentsatu zuen bazuela garaia konklusioak finkatu eta hurrengo fasera pasatzekoa.

Berak ez baitzuen izenik.

Konlusioetan lehena izan zen jende guztiak zuela izena, bakoitzak berea. Batzuek polita eta besteek itsusia; batzuek hotsandikoa eta besteek irrigarria. Baziren motzak eta esateko errazak, Jon gisakoak, eta luzeak eta bihurriak, Evangeline modukoak. Bi kontu, beraz, enpirikoki egiaztatuak zituen berak: bat, pertsona guzti-guztiek izena zutela eta, bi, ez zirela izen bera zuten bi pertsona. Eta bera ekuaziotik kanpo zegoen.

Berak, ez baitzuen izenik.

Pentsa daitekeenaren kontrara, gustura geratu zen bera. Zehazki esateko, lasaitu ederra hartuta geratu zen. Bezperan baino argiago zituen gauzak, baita bere xedea betetzeko indarra ere. Beharbada gazteegia zen izen falta horren zergatiaz itaunka hasteko, baina bazen agerikoak ispilurik ez duela behar jakiteko adina. Berak izen bat nahi zuen, eta haren bila hasteko fasea iritsia zen. Oraingoz, ezagutzen zituen pertsonenak zituen erreferentzia bakar.

Antxon asko gustatzen zitzaion, baina Antxon frutariarena zen eta, gainera, berak ez zuen frutari izateko asmorik.

Lide ere oso gustuko zuen, baina bere lagunarena zen Lide izena.

Jaime ez zitzaion gustatzen, baina Almudena bai. Kontua zen Almudena zahar izena zela, nolabait esateko, eta berak ez zuela gehiago itxaron nahi.

Migel bai, gogoko zuen, praktikoa iruditzen zitzaion. Migel izan zitekeen heldutan eta Mieltxo bitartean.

Edonola ere, atoan konturatu zen gaizki ari zela. Absurdoa zen ezagutzen zuen jendearengan pentsatzea, eurenak baitziren izen horiek guztiak; ondorioz, bilaketa erradioa luzatu zuen. Hilerria etorri zitzaion burura; ziur zen jaberik gabeko izen mordoa topatuko zuela han. Hori bai, pagotxa!

Presentacion, Odalberto, Tiburtzia, Epifanio…

Apolonia, Hemeterio, Dolores, Bonifazio…

Aukera atsekabegarria begitandu zitzaion. Hondamendia. Ez ziren ba libre egongo izen horiek! Nolatan, ba!

Hurrengo bi edo hiru asteetako arratsaldeak, etxera iristen zenean, sofaren beso-euskarrian egoten zen egunkaria irakurtzen eman zituen. Hastapeneko arazoak ipini zion balazta; beti ari ziren bizirik zeuden pertsonez, beraz, jabea zuten izenez; beste urrats bat eman behar zuen, beraz. Hala, erretorearengana jo zuen, bai baitzekien parrokiako etxeak bazuela liburutegi zahar bat, eta hainbat hizketaldiren ostean lortu zuen bertara joateko baimena.

Liburutegira joan zen lehen egunean gogogabe sentitu zen, geldo, nagiak jota. Jasoak zituen bizpahiru zartada eta dudan zegoen, bere planak aurrera egingo zuenetz. Abiatu aurretik aurreikusi zuena baino zailagoa zirudien. Nekez topatzen zituen hautsak irentsitako apalategietan libre zeuden izenak. Hobe esanda, libre egoteaz gain esateko zailak ez ziren izenak (edo, motzean esanda, amorratu itsusiak ez zirenak). Lekua ere ez zen lagungarri. Aretoa luzanga, iluna, hotza eta hezea zen. Liburu guztiek familia berekoak ziruditen, familia triste batekoak, gainera. Azal guztiak antzekoak ziren; marroiak, ilunak, arreak. Eta zartatuak. Ez zuten inolako irudirik, ez kolorerik, ez argirik.

Ausaz hartu zuen liburu bat, ireki eta begi-kolpe bat eman zion. Letra larrien bila hasi zen, izenak topatze aldera. Gehienak pertsona helduentzako izenak ziren, are gehiago, pertsona zaharren izenak! Hor ziren Pancracio, Anacleto, Gertrudis, Afrodisia… eta zenean utzi zuen liburua. Beste liburu bat hartu zuen, ausaz bigarrenez ere, baina ez zituen izenak konprenitzen; Cordelia, Malcolm, Gunergilda, Shylock eta halako beste hainbat. Berak jakin ez, eta Shakespeareren bildumaren bati heldu zion. Ez zuen, baina, amore eman eta bilaka jarraitu zuen.

Eta denborak aurrera egin zuen.

Arratsaldero joan zen parrokiako etxera, eta arratsaldero aritu zen liburuak arakatzen. Baina ezerk ez zuen gogatzen. Udara iritsi ahala egunean bitan joateari ekin zion; bazkal aurretik eta bazkal ostean. Deus ere ez. Eta zazpigarren urtebetetze egunera hurbildu zen. Udako oporrak ere amaitu ziren eta berriro ikusten zituen, egunero, lagunak. Hortxe ziren Amaia, Lide eta Tomas jolasean, Galder eta Jesslin inguruan. Baita Jon, Bubba eta Lorea. Eta Ixabel eta Abel ere bai, ezkutu xamarrean. Doro eta Teo ere lagunartean ziren, noski. Amira ez, udaran, gurasoekin batera, beste herriren batera joan baitzen bizitzera.

Eta berak bera izaten jarraitzen zuen, eta arratsaldero joaten zen liburutegira. Liburuak amaitzen ari zitzaizkion, eta adorea urritzen. Hala, zazpigarren urtebetetzerako astebete-edo geratzen zitzaionean, dozenerdi liburu falta zitzaizkion, doi, liburutegiko guztiak pasatzeko; goi-goian zeudenak. Ez zen han goraino iristen eta gainera igotzeko zerbaiten bila hasi zen. Egurrezko kutxa bat topatu zuen apalategiaren azpiko aldean.

Kutxa atera zuen, dozenerdi liburu horiek zeudenera hurbildu eta gainera igo zen. Luzatu zen, ondo luzatu ere, gorputz eta beso, baina ezin iritsi. Ez zitzaion asko falta, baina ezin. Eta apur bat gehixeago luzatzen saiatu zen, baita besoa ere. Eskuin eskuko hatz puntaz ia-ia ukitu zuen aurreneko liburua, eta zegokion oina ere altxa zuen laguntzeko-edo. Ukitu zuen liburua. Ezker eskuaz beheragoko apalari bultzatu zion. Ezker oinak doi-doi igurzten zuen kutxa, eskuinekoak airean artaziak marrazten zituen artean. Liburura heltzear zen; liburua heltzear.

Baina orduantxe bere pisu propioak eta mugimendu txiki batek grabitate-zentroa aldatu zioten, eta kutxa, inolako abisurik eman gabe, zalaparta betean irauli zen. Eta, noski, hankaz gora joan ziren, bai bera eta baita bere estrategia ere. Zoritxarreko harrabots batean murgildu zen; egurrezko kutxaren alde bat hautsirik, zapata bat hemen eta bestea batek-daki-non, erdibideko apaletako hainbat liburu bere gainean edo azpian. Eta gainaldeko dozenerdi liburu horiek han, gainaldean. Kieto. Dar-dar ere ez zuten egin. Zakurraren putza!

Arrapaladan jaiki zen, zapatak jaso, liburuak ahal zuen eta lasterren lekuratu eta kutxa, zegokion tokira eramaten hasi zen, hautsitako alboa nolabait disimulatzeko ahaleginean. Eta kutxaren egurrezko hesia bere lekuan egokitzen ari zenean, orduantxe, ikusi zuen barruan bazirela liburu batzuk. Erretorearen tupusteko etorrerak (eta bertako kuxidadea ikusteak) ordura arte sortu zion beldurra bat-batean desagertu zen; liburu horiek lurrundu balute bezala, lapikoko ura nola. Eskua sartu eta lauzpabost liburu atera zituen.

Aurreneko bi liburuen izenburuak ez zituen ulertu. Hirugarrenak hitz bakarra zuen azal osoan; “Izendegia”. Trostan bainoago galopan abiatu zitzaion bihotza, haren atzetik korrika joateko adina, kasik. Ez zien gainontzeko liburuei begiratu ere egin. Mundua desagertu egin zitzaion liburu horren itzalean. Eta eskutan zuen. Eta ireki egin zuen. Eta irakurtzen hasi zen.

Euri, Eki, Hodei. Zizpuru bati eutsi zion.

Amaiur, Lantz, Iholdi. Orri batzuk egin zuen aurrera.

Pago, Sustrai; Kresala, Elur. Sekula ez zuen halako izenik entzun.

Izukaitz, Kemen, Oldar. Malkoren batek masaila hezetu zion. Hurrengoak magaleraino jaitsi ziren. Irri egin zuen. Gero barre, ia algara. Liburua gainbegiratzen jarraitu zuen, modu automatikoan izan bazen ere. Izan ere, ordurako aukeratua baitzeukan bere izena. Bukatu zen bera izatea.

Liburutegitik atera zen, liburua besapean; bere baitan ezin kabitu. Etxerantz abiatu zen, adoretsu, eguzkiaren epelean, mendiei agur eginaz, hodeietan mila forma ikusiz…